Bakım Güvencesi (Bakım Sigortası)

 

Bakım Güvencesi (Modeli)

Bakım Güvencesi (modeli), bakıma muhtaç hâle gelen insana, sosyal hizmetler ve sosyal güvenlik sistemi içinde sağlanan bakım hizmetleri-desteğinin yanında aynî-nakdî bakım yardımlarıdır. Bakıma muhtaçlık riskine karşı kapsamlı bir sosyal güvence sisteminin geliştirilmesi için, çözüm modeli olarak iki şık mevcuttur.

1. Birincisi, bu riske karşı Sosyal Sigortalar Sistemi içinde BAKIM SİGORTASI ihdas etmektir. Hastalık, emeklilik (malullük), kaza ve işsizlik gibi değişik sosyal risklere karşı sosyal sigortalar sistemi içinde sağlanan genel güvenceden sonra yine primli rejim çerçevesinde bakım sigortası aracılığı ile bakıma muhtaç insanlara değişik hizmetler ve güvenceler sağlayan ülkeler arasında Hollanda ve Almanya gelmektedir.

2. İkinci model ise, bakıma muhtaçlara, genel vergilerden finanse edilen kamusal sosyal yardım ve sosyal hizmetler vasıtasıyla sunulan geniş kapsamlı sosyal güvencedir. AB ülkelerinin bir çoğu, bakım hizmetlerini, ya sosyal yardım aracılığı ile ya da ulusal düzeyde tüm fertleri sosyal güvenlik şemsiyesi altında toplayan bir model ile sunmaktadır.

Hangi model çerçevesinde Bakım Hizmetleri yürütülmek istenirse istensin, bakım hizmetlerinde tâkip edilmesi gereken esaslar hemen hemen belli gibidir.

1. İlk etapta, bakıma muhtaç insanların eski sağlıklarına kavuşabilmeleri için, tıbbî rehabilitasyon programlarının uygulanması zorunluluk teşkil etmektedir.

2. İkinci etapta, bir iyileşme sağlanmasının güç olması hâlinde, bakımı kolaylaştıracak teknik araç-gereç desteğinin yanında kurumsal ve(ya) eve yönelik profesyonel ve aktif bakım hizmetleri sunmaktır.

 

Türkiye’de Bakım Güvence Sistemi

Türk Literatüründe ve Akademik Çalışmalarda (Sosyal) Bakım Sigortası yeni bir alandır. Sosyal Bakım, Sosyal Siyaset ve Sosyal Güvenlik açısından bakım sigortasını bir doktora tezi olarak, gerek kavramsal açıdan, gerekse uygulamalar açısından Türk literatürüne 1997’de ilk defa kazandıran Ali Seyyar’dır. (“F. Almanya’da Bakıma Muhtaçların Sosyal Güvenliği”; İstanbul Üniversitesi; İktisat Fakültesi; Çalışma Ekonomisi Bölümü; Sosyal Bilimler Enstitüsü). Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi tarafından “Bakıma Muhtaçların Sosyal Güvenliği” ismi altında 1999 yılında yardımcı ders kitabı olarak bastırılmıştır.

Türkiye’de ilk kez 2005 tarih ve 5378 sayılı “Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”la primsiz sistem kapsamında bakıma muhtaç özürlülere dönük evde ve(ya) kurumda bakım hizmetleri ve bakım ücreti de içeren bakım güvence sistemi oluşturulmuştur. 2006 tarihli “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği” ve 2006 tarihli “Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tesbiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik”te yer alan hükümler, (kısmen de olsa) bakım güvence sisteminin unsurlarını belirlemiştir.

 

Bakım Sigortası

Bakıma muhtaçlık riskinden doğan bedenî-maddî-manevî zararların telâfisini sağlamak maksadıyla sosyal sigorta sistemi içinde tesis edilen bir sigorta türüdür. Almanya’da Bakım Sigortası: Dünyada ilk defa 1995 yılında Almanya’da yürürlüğe giren Bakım Sigortası hizmetlerinin, diğer sosyal sigorta türlerinde olduğu gibi, finansmanını, işçi ve işverenlerden alınan primlerden sağlanmaktadır. Çalışanların, Bakım Sigortası finansmanına katılımları, işverenlere oranla eşit tutulmaktadır. Aylık ücret gelirine dayalı prim yöntemi uygulandığı için, ödenecek prim miktarı, brüt ücretin düşük veya yüksek olmasına bağlı olarak değişebilmektedir. Bakım Sigortasının prim oranı, sigortanın yürürlüğe girmesiyle %1 ile başlamış (1995), 1.7.1996’dan itibaren de %1.7’ye çıkarılmıştır. Bakım sigortası kapsamına giren bağımlı işçilerin aile üyeleri de prim ödemeksizin sigorta kapsamına dahil edilmektedir. Aile sigortası kapsamına, sigortalı işçinin çalışmayan eşinin yanında 18 yaşını doldurmamış çocuklar da girmektedir. Buna göre, aile fertleri, hangi sebepten ötürü olursa olsun bakıma muhtaç hâle gelmeleri durumunda, Bakım Sigortasının sunduğu bütün hizmetlerden ve yardımlardan yararlanabilmektedir.

 

Bakım Sigortasının Sağladığı Hizmetler

Alman Bakım Sigortasının bakıma muhtaç aile fertlerine sağladığı imkân ve hizmetler şunlardır: (verilen rakamlar ve miktarlar (DM) sigortanın çıktığı tarihe aittir)

1. Evdeki bakıma muhtaç insana, periyodik olarak profesyonel bakım uzmanları tarafından, bakıcı aile fertlerinin yükünü hafifletmek ve daha sağlıklı bakım hizmeti verebilmek maksadıyla haricî bakım hizmetleri sunulur. (Bu yardımlar, hem temel bakıma, hem de ev idaresine yönelik günlük hizmetleri içermektedir. Eve yönelik profesyonel bakım yardımları bölge bakım sandıkları ile hizmet sözleşmesi yapmış özel hemşireler, serbest bakım uzmanları, bakım şirketleri, sosyal yardımlaşma dernekleri, kiliseye veya sivil kuruluşlara bağlı sosyal istasyonlar tarafından yürütülmektedir).

2. Haricî profesyonel bakım hizmetlerinin uygulanabilmesi için Bakım Sigortası, bakıma muhtaç insana, muhtaçlık derecesine göre her ay 750 DM’den 3.750 DM’ye kadar varan sosyal gelir ödenir.

3. Bakıma muhtaç insana eve yönelik haricî bakım hizmetlerine lüzum görülmemesi hâlinde, bakıcı aile fertlerine bakım parası adı altında 400 DM’den 1.300 DM’ye kadar varan nakdî yardım yapılır.

4. Bakıma muhtaç insanın sürekli bakımını üstlenen bakıcının hastalanması veya izne çıkmak istemesi gibi durumlarda, bakım geçici bir süre için yerine getirilemeyeceğinden, bakıma muhtaç insan bu süre zarfında profesyonel bir bakıcı tarafından evinde bakılır. Dışarıdan geçici bir süre için bulunacak profesyonel bakıcının ücreti bakım sigortası tarafından karşılanır.

5. Bakıma muhtaç insanın sağlık durumunda olumsuz gelişmeler görüldüğünde veya bakıcının gündüz veya gece çalışmak durumunda olması halinde, evdeki bakım tam olarak sağlanamayacağından, özürlünün, sürekli veya geçici olarak kısmî (gece veya gündüz) ve bütünüyle (tam gün) bakım hizmetleri sunan kuruluşlardan yararlanabilir. Kısmî yatılı bakım hizmetleri çerçevesinde bakıma muhtaç insana, bakım derecesine göre 750 DM’den 2.100 DM’ye kadar yardım yapılır.

6. Kısmi yatılı bakımın kifayet etmemesi halinde, bakıma muhtaç insanın 24 saat bakım hizmetleri sunan bir bakım yurdunun hizmetlerinden kısa süreli olarak (azami 4 hafta) veya sürekli olarak yararlanma hakkı vardır.

7. Bakıma muhtaç insanın bakımını kolaylaştırmak, şikayetlerini gidermek ve mümkün mertebe hayatını bağımsız olarak idame ettirebilmesi için, kendisine ve(ya) aile fertlerine araç-gereç yardımı yapılır.

8. Bakıma muhtaç insanın yaşadığı mekânı ve ev çevresini bakıma uygun hale getirebilmek ve bakımı kolaylaştırmak amacıyla yapılması zaruri görülen her türlü tadilat ve tamiratlar için, bakım sigortası 5.000 DM’ye kadar malî destekte bulunur. 9.) Haftada en az 14 saat bakıcılık hizmetinde bulunan kişiler, sosyal güvenlik altına alınır. Emeklilik güvencesinin ötesinde, bakıcılık görevi esnasında evde meydana gelebilecek kazalara karşı bakıcılar, prim ödemeksizin kaza sigortası kapsamına alınır.

 

Bakım Ödeneği

Bakım güvence sistemi (bakım sigortası) kapsamında bakıma muhtaç kişiye bakım hizmetleri sunan bakıcı aile fertlerine, bakıcı personele veya bakım merkezine kişinin bakıma muhtaçlık derecesi, bakım kapsamı ve(ya) bakım türlerine göre değişik miktarlarda ödenen ücrettir.

Türkiye’de Bakım Türlerine (Çeşitlerin) Göre Bakım Ücreti Ödeme Şekilleri şu şekildedir:

Bakım hizmetleri, evde bakım veya kurum bakımı modelleriyle sunulabilir. Öncelikle kişinin sosyal ve fiziksel çevresinden ayrılmaksızın hizmetin sunulması esas alınır (2005 tarihli Özürlüler Kanunu; m. 8). 2006 tarihli “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği”ne göre bakım türleri aşağıda belirtildiği şekildedir (m. 12):

1. a) Bakım hizmetlerinin (SHÇEK) Genel Müdürlüğ(üğün)e bağlı bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde verilmesi: Bakıma muhtaç özürlünün veya ailesinin talep etmesi ve kapasitenin uygun olması hâlinde, bakım hizmetleri, Genel Müdürlüğe bağlı bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden alınabilir.

b) Bakım hizmetlerinin Genel Müdürlüğün izni ile açılmış olan diğer resmî kurum ve kuruluşlara ait bakım merkezlerinde verilmesi: Bakıma muhtaç özürlünün veya ailesinin talep etmesi ve merkezin kabul etmesi hâlinde, bakım hizmeti Genel Müdürlüğün izni ile açılmış olan diğer resmî kurum ve kuruluşlara ait bakım merkezlerinden alınabilir. Bu durumda merkezin bağlı olduğu kurum ve kuruluşa Genel Müdürlük tarafından ödeme yapılmaz. İlgili kurum veya kuruluş bakıma ilişkin giderlerini kendi bütçesinden karşılar.

c) Bakım hizmetlerinin Genel Müdürlüğün izni ile açılmış olan özel bakım merkezlerinde verilmesi: Bakıma muhtaç özürlünün veya ailesinin talep etmesi ve özel bakım merkezinin kabul etmesi hâlinde, bakım hizmeti Genel Müdürlüğün izni ile açılmış olan özel bakım merkezlerinden alınabilir. Bu durumda bakıma muhtaç özürlülere sunulan bakım hizmeti karşılığında, bakım ücreti merkeze il müdürlüğü tarafından aylık olarak ödenir.

ç) Bakım hizmetlerinin bakıma muhtaç özürlünün akrabaları veya bakıcı personel tarafından ikametgâhında verilmesi: Bakıma muhtaç özürlünün veya ailesinin talep etmesi hâlinde, bakım hizmeti Genel Müdürlüğün denetim ve rehberliğinde bakıma muhtaç özürlünün akrabaları veya bakıcı personel tarafından bakıma muhtaç özürlünün ikametgâhında verilebilir. Bu durumda bakıma muhtaç özürlülere sunulan bakım hizmeti karşılığında, bakım ücreti bakıma muhtaç özürlünün akrabalarına veya bakıcı personeli istihdam eden özel bakım merkezine il müdürlüğü tarafından aylık olarak ödenir.

2.  Birinci fıkranın (c ) ve (ç) bentleri uyarınca bakım merkezlerinde ve bakıma muhtaç özürlünün ikametgâhında verilecek bakım hizmetinin ücretleri, bu amaçla Genel Müdürlük bütçesine konulacak ödeneklerden karşılanır.

 

Bakım Ödeneklerinin Miktarları

Bakıma muhtaç özürlülere verilecek bakım hizmeti karşılığında ödenecek ücret tutarları, şu şekilde belirlenmiştir:

(m. 13)

1. Yatılı bakım merkezlerinden, günde yirmi dört saat süreyle bakım hizmeti alan bakıma muhtaç özürlüler için iki aylık net asgari ücret tutarında,

2. Gündüzlü bakım merkezlerinden, günde sekiz saat süreyle tam gün hizmet alan bakıma muhtaç özürlüler için bir aylık net asgari ücret tutarında

3. Gündüzlü bakım merkezlerinden, günde dört saat süreyle yarım gün bakım hizmeti alan bakıma muhtaç özürlüler için bir aylık net asgari ücretin yarısı tutarında,

4. Gündüzlü veya yatılı bakım merkezlerinde istihdam edilen bakıcı personel tarafından bakıma muhtaç özürlünün ikametgâhında günde dört saat süreyle yarım gün hizmet alan bakıma muhtaç özürlüler için bakım merkezine bir aylık net asgari ücret tutarında,

5. Akrabaları tarafından günde yirmi dört saat süreyle bakılan bakıma muhtaç özürlüler için bir aylık net asgari ücret tutarında ödeme yapılır.